Hạt dổi nếp rừng tây bắc là một trong những loại gia vị phổ biến ở Tây Bắc, nó đang được coi như một loại đặc sản nổi tiếng vang danh khắp việt Nam, với vị thơm đặc biệt, gia vị hạt dổi tây bắc được sử dụng để làm nước chấm, để ướp thịt cho các món nướng kèm các phụ gia khác. Thường được sử dụng trong các bữa cơm gia đình, tiệc cưới hỏi, ma chay của người Tây Bắc.
Nguồn gốc
Tôi nhớ lúc còn nhỏ tôi thường đi với anh, và đám bạn trong xóm đi nhặt hạt dổi, nhặt quả chám, chám đen, hạt Dổi có vị thơm đặc biệt, thân cây là một thân gỗ to, nó giống với cây Mỡ ( có lẽ ít ai biết ) lá cũng tương tự, cây thường mọc ở các rừng già, rừng rậm, chứ không mọc ven sông hay ven suối.
Là thân gỗ nên cây dổi cũng rất được người dân ưa chuộng chặt để làm gỗ, làm ván để làm vách nhà và dùng để làm các vật dụng trong gia đình, gỗ dổi cũng thực sự rất đặc biệt, có vân gỗ đẹp màu vàng đặc trưng của loại gỗ này.
Mùi vị của hạt dổi là do mùi của dầu thân cây này, và theo mình thì hạt là nơi chứa nhiều dầu nhất hấp dẫn nhất, khi quả dổi chín nó sẽ nứt ra và để lộ ra những hạt có màu đỏ vị thơm để thu hút những chú chim chào mào và các loại chim ăn hạt đến để ăn và phát tán các hạt đó.
Chúng tôi thường đi nhặt lại những hạt mà không được chim ăn rơi xuống đất, hên thì được cả quả chưa nứt hoặc nứt ít, còn không thì chỉ nhặt những hạt màu đỏ đỏ rơi trên nền lá của rừng cây. Sau đó mang về để lên gác bếp, mỗi nhà thường có một cái ống tre hoặc một cái sọt trên gác bếp để xấy những đồ dùng như thế, và thường là tôi cất kỹ vào trong cái ống tre đó sau khi nó khô, bằng cách gói vào một tờ giấy, và đợi đến khi nào nhà có cỗ hoặc lễ tết thì đem ra dùng.
Công dụng
Nơi khác thì tôi không biết, nhưng ở nơi tôi sinh ra và lớn lên, phần lớn các món ăn về thịt đều được ướp bằng hạt dổi, mùi của nó thật là thơm, các món ăn được tẩm ướp như thịt lợn nướng, thịt gà nướng, cá nướng, trâu, bò nướng, lạp xườn … Ngoài ra còn được dùng để làm nước chấm với muối rang và ớt nướng.
Cách sử dụng
Hiện nay có rất nhiều cách sử dụng hạt dổi làm gia vị, và cách tẩm ướp, nhưng truyền thống từ nhỏ mà tôi nhìn thấy thì thường hạt dổi sẽ được nướng lên và đem giả nhỏ, rồi trộn cùng với các gia vị khác để ướp và cũng như dùng làm nước chấm.
Thường sẽ chỉ sử dụng 2 ~ 3 hạt để ướp, hoặc nhiều là 4 ~ 5 hạt, cho vào bát sành nhỏ rồi cho than củi vào trộn cùng với chỗ hạt dổi đó, thổi và đảo sao cho hạt không bị cháy, vừa đủ nóng để hạt có mùi thơm, là phải bỏ than đỏ ra rồi sau đó gắp riêng hạt dổi ra để ko lẫn với than, và giã nhỏ thành bột, sau đó là được mang đi sử dụng.
Cách thu hoạch
Hiện nay không thể thu hoạch kiểu chúng tôi ngày trước nữa, như mọi người nghĩ là đi nhặt các hạt rơi dưới đất rồi gom lại mang bán là điều không thể, bây giờ nhiều nơi sẽ chủ động trèo hẳn lên cây 🌱 để hái những quả già mang về tách vỏ và phơi khô rồi đem bán.
